‘Regionale samenwerking belangrijker dan ooit’

Een mooi voorbeeld van regionale samenwerking? De hand van Koen Overtoom gaat over de kaart van het Noordzeekanaal en komt neer bij Zaanstad Noord. “Ken je Bunge? Een grote producent van plantaardige oliën. Zoals meer oude industrie zit Bunge op de verkeerde plek: in een woonwijk, tamelijk verouderd ook nog. De gedachte in Zaanstad was: als we de fabriek verhuizen naar een plek aan het water, komt er ruimte vrij om nieuwe, energiezuinige woningen te bouwen.”

Amsterdam hielp mee om de plannen mogelijk te maken. Overtoom: “Wij zijn met een forse investering bijgesprongen om de overgang naar ons nieuwe bedrijventerrein HoogTij mogelijk te maken. Het mooie is dat Bunge fysiek verbonden blijft met Zaanstad en de eeuwenoude voedselindustrie in de streek, en wel op de meest moderne, hoogwaardige en schone manier. En Zaanstad heeft gemerkt dat samen meer mogelijk is dan alleen. Het is win-win-win.”

Eendracht maakt macht, wil de directeur van het Havenbedrijf maar zeggen. Regionale samenwerking is een van de drie speerpunten in de nieuwe havenvisie die onder leiding van Overtoom is opgesteld voor de komende twaalf jaar. Het was bijzonder, zegt hij over het proces. “We maken elke twaalf jaar een visie. Binnen die visie maken we weer elke vier jaar een strategisch plan. Dit jaar moesten we zowel een visie schrijven als een strategisch plan. Dat gaf veel ruimte.”

Ruimte om na te denken over de toekomst van de haven en daarmee van het Noordzeekanaalgebied. “Amsterdam zit in een bijzondere positie,” vertelt Overtoom. “In Rotterdam en Groningen is sprake van één gebied, en daar gaat de haven over. Hier is het versnipperd. We hebben de haven in Amsterdam, de voedselindustrie in Zaanstad, de staalindustrie in IJmuiden. Het hoort allemaal bij elkaar, maar ook weer niet.”

In het nieuwe koersdocument is de ambitie vastgelegd om op en langs het Noordzeekanaal die samenhang en samenwerking verder uit te bouwen. Overtoom: “We doen dat vanuit de Amsterdam Economic Board. Het is van cruciaal belang voor alle partijen dat we alle neuzen in dezelfde richting krijgen. Voor alle ontwikkelingen in het gebied, maar ook voor de landelijke politiek. Als we willen dat Den Haag investeert in deze regio, moeten we samen echt één duidelijk verhaal hebben.”

Dat vraagt om wederzijds vertrouwen, weet de havendirecteur, en de bereidheid om niet alleen te nemen, maar ook te géven. “Van alle partijen. Ik heb Amsterdamse bestuurders nog niet horen roepen dat Tata moet blijven. Terwijl dat vanuit het oogpunt van de metropoolregio wel heel belangrijk is. Bij echte samenwerking hoort dat je soms iets doet wat je misschien liever niet doet. Omdat je daar weer iets anders voor terug krijgt waar een ander misschien weer moeite mee heeft.”

Een ander voorbeeld. Op de kaart tikt de vinger van Overtoom op de Houtrakpolder. “In het voormalige Haarlemmerliede is lang gestreden tegen uitbreiding van de haven. Dat is daar nog steeds een ding, ook nu de gemeente is opgegaan in Haarlemmermeer. We zijn nu aan het kijken of we daar een hoogspanningsstation kunnen krijgen. Dat is van cruciaal belang voor de haven en de regio. Dat vraagt een offer van Haarlemmermeer, ten gunste van het grotere geheel.”

Over energie gesproken: een van de andere speerpunten in de nieuwe havenvisie is het voortzetten van de energietransitie. Overtoom: “Je hoort nu ook wel geluiden dat fossiele brandstoffen langer nodig gaan zijn. Wij hebben besloten om vast te houden aan onze klimaatambities voor de haven. We hebben in 2016 gezegd: we willen stoppen met kolen in 2030. We willen toe naar nieuwe vormen van energie die ons kunnen helpen om uiteindelijk energieneutraal te worden.”

Dat blijft het uitgangspunt. “We zijn bezig om een ecosysteem voor de toekomst te bouwen. Er wordt hard gewerkt aan de infrastructuur, met investeringen in waterstof, hoogspanningsstations en de Energiehaven bij IJmuiden. In het verlengde daarvan hebben we afgesproken dat contracten met terminals die na 2050 aflopen, geen fossiele bestemming meer zullen hebben. Dat is even slikken voor de bedrijven die het betreft, maar het geeft ook duidelijkheid over de richting die we op willen.”

Een derde peiler in de nieuwe visie is een prominente plaats in de haven voor bedrijven met een toegevoegde waarde. Overtoom: “Voorheen ging het vooral over tonnage en overslag. We vinden de scheepvaart nog steeds heel belangrijk, maar zien die graag ten dienste staan van de industrie. Een bedrijf dat van een grondstof een product maakt, zorgt voor toegevoegde waarde. De ruimte is schaars, maar voor zulke ondernemers maken we nu en in de toekomst graag plek vrij.”

De keuze voor toegevoegde waarde is een keuze voor industrie. In Amsterdam lijkt dat soms een vies woord. “Ja, dat klopt. Ik merk dat in buurgemeenten als Zaanstad, IJmuiden en Velzen inwoners veel meer verbonden zijn met de industrie. In Amsterdam komen telkens weer nieuwe mensen binnen die weinig binding hebben met de haven en de industrie. Ik zie het als een van onze taken om dat verhaal te blijven vertellen. We hebben een ijzersterk verhaal, ook voor de stad.”

De nieuwe visie heeft een looptijd van twaalf jaar. In een onrustige wereld is dat lang. “Helemaal waar,” zegt Overtoom. “Onze vorige visie hebben we gemaakt in 2013. Dat was nog vóór het klimaatakkoord van Parijs, vóór de start van de energietransitie, vóór de stikstofcrisis, vóór de nieuwe Europese richtlijnen voor de waterkwaliteit. En nu zitten we met oplopende geopolitieke spanningen en potentiële handelsoorlogen die ook van invloed zijn op de wereldwijde handel.”

Allemaal zaken die grote impact hadden en hebben op de haven. “De oorlog in Oekraïne maakt ook dat er anders naar ons wordt gekeken,” zegt Overtoom. “Welke rol kan de Amsterdamse haven spelen als het echt spannend wordt? Alle landen binnen de NAVO zijn verplicht om ondersteuning te bieden aan de verplaatsing van troepen, tanks en ander materieel. Nederland heeft daarvoor de perfecte infrastructuur, en daarin speelt ook Amsterdam een belangrijke rol.”

Over die scenario’s wordt nu al druk nagedacht, lokaal, nationaal en internationaal. Overtoom: “De geopolitieke spanningen zijn geen prettige aanleiding, maar ze zorgen er wel voor dat het belang van de haven voor iedereen duidelijk is. We verwachten dat steeds meer zal worden gekeken naar wisselende functies in tijden van oorlog en vrede. Een bedrijf als Feadship bouwt luxe jachten, maar kan als het nodig is ook fregatten onderhouden. Daar houden ze nu al rekening mee.”

Vrijwilligers gezocht telt in totaal 9 locaties in Nederland, Duitsland en België. De Koopman Logistics Group B.V. bevindt zich in Leek. Koopman Car Terminal is sinds 2003 gevestigd in Amsterdam-Westpoort.