Oud beroep nog altijd springlevend

Prins Hendrikkade, bij de Kikkerbilsluis en dan de Kalkmarkt op. Et voilà, het Medical Centre for Seamen, waar vanuit je schuin uitzicht hebt op het Oosterdok. Het pand is sinds 2015 de thuisbasis van Arend Jansen (47), aanvankelijk als waarnemer en sinds 2018 als mede-eigenaar. Maar voor alles als port medical physician. Dat ben je kennelijk niet zomaar.

Gevraagd naar zijn achtergrond en opleiding, lijkt Jansen twee cv’s op te sommen. Geneeskundestudie in Groningen en co-schappen op Curaçao (studie afgerond in januari 2003), drie jaar Kort Verband Vrijwilliger bij de Koninklijke Marine als algemeen militair arts, waarvan een jaar aan boord van een fregat. Daarna, tussen 2006 en 2008, de huisartsopleiding bij het AMC. En hup, in 2010 namens Artsen zonder Grenzen op missie van ruim een halfjaar in de Democratische Republiek Congo.

Daarna was Jansen nog anderhalf jaar actief voor International SOS, dat zich richt op het verlenen van medische hulp en veiligheidsdiensten aan bedrijven en overheden. Hier was hij als remote site medical officer betrokken bij een gaswinningproject in Papoea-Nieuw-Guinea. Ten overvloede legt de scheepsarts uit dat hij veel heeft gewerkt in een internationale omgeving met verschillende culturen. ‘Dat spreekt mij aan. Affiniteit met de zeevaart heb ik vooral opgedaan tijdens mijn werk bij de marine. Eigenlijk heb ik door mijn werkervaring een uitgelezen profiel voor het werk als havenarts. Via mijn huisarts-opleider, die zelf ook een dag in de week hier werkzaam was, kwam ik met deze havenpraktijk in contact.

Over die ‘havenpraktijk’: het Medical Centre for Seamen stelt zichzelf ten doel ‘het verzorgen van medische keuringen, reizigersvaccinaties en medische consulten op huisartsen-niveau ten behoeve van zeelieden en binnenvaartschippers’. Dat maakt dat Arends werkdag doorgaans uit vier tot zes medische keuringen bestaat, afgewisseld met een vergelijkbaar aantal medische consulten. ‘Vaak kunnen we klachten zelf oplossen. Soms moet de patiënt worden doorverwezen en heel soms is de patiënt ernstig acuut ziek, bijvoorbeeld door een malaria-infectie.’ Dat laatste herinnert hem aan die keer dat hij een matroos met inderdaad malaria over de vloer kreeg. ‘Die patiënt was doodziek en lag vervolgens weken op de IC. Het bijzondere aan ons havenartsen is dat wij op de hoogte zijn van het reilen en zeilen van de zeevaart. Want behalve de behandelend arts zijn wij ook de bedrijfsarts die de kapitein laat weten of een bemanningslid geschikt is om te blijven werken of beperkt geschikt of helemaal niet geschikt. Mogelijk moet we zelfs adviseren dat de patiënt van gaat.’

Het beroep van Jansen roept mooie vergezichten op. Denk Benjamin Bynoe, de chirurg op HMS Beagle die tussen 1831 en 1836 met aan boord ook Charles Darwin de wereld over voer. Nou, ook Jansen, die met zijn vriendin en twee jonge kinderen in Amsterdam-Watergraafsmeer woont, is actief geweest als scheepsarts. ‘Een keer naar de Noordpool; een reis rondom Spitsbergen, en twee keer naar Antarctica vanaf Ushuaia, de zuidpunt van Argentinië. Nee, geen calamiteiten, en gelukkig maar.’

Sinds vorig jaar zit Jansen bovendien in het bestuur van het Nederlands Medisch Nautisch Genootschap, een organisatie die zich inzet voor Nederlandse scheepsartsen door het organiseren van lezingen nascholingen en sociale bijeenkomsten. ‘Naast het werk als huisarts en havenarts werk ik ook voor de Radio Medische Dienst. Deze dienst valt onder de KNRM en voorziet schepen - voornamelijk koopvaardij - van medische consultatie op soms wereldwijde afstand. Meestal via email maar ook telefonisch via de Nederlandse Kustwacht. Wanneer een schip zich in de Nederlandse territoriale wateren bevindt en verzoekt om een medische evacuatie, dan verbindt de kustwacht de aanvrager ook door met de dienstdoende arts van de Radio Medische Dienst om in te schatten wat er moet gebeuren met de patiënt. Moet die inderdaad van boord en, zo ja, hoe? Reddingboot of helikopter, en naar welk ziekenhuis moet de patiënt vervolgens?’

Het is duidelijk, met Jansen heeft het havengebied een ervaren dokter in de zaal. Om dat vak goed uit te kunnen oefenen, moet je volgens Jansen over communicatieve vaardigheden beschikken. ‘Besef van culturele verschillen in het omgaan met gezondheid en ziekte is ook van belang. Binnen de internationale scheepvaart werken grote groepen Filippijnen, Indiërs en ook Russen en Oekraïners. Cultureel liggen de Indiërs het verst van ons vandaan, heb ik het idee. Soms heb ik moeite om ze te begrijpen of om ze tevreden te stellen. Met de Russen en Oekraïners heb ik dat ook, maar in mindere mate. Met Filipijnse bemanningsleden kan ik het gemakkelijkst overweg.’

Of de havenarts iets weet wat niemand in de haven weet maar wel zóú moeten weten? ‘Er zijn veel klachten waarmee iemand mogelijk direct naar de eerste hulp van een ziekenhuis zou gaan. Zoals hechtwonden, oogverwondingen door staal- of roestsplinters, brandwonden en abcessen. Maar ook wij havenartsen kunnen van dergelijke acute problemen prima behandelen.'